Το κείμενο που ακολουθεί, είναι η εισήγηση της ιστορικού Ευγενίας Παλιεράκη στην παρουσίαση του βιβλίου του Πολυμέρη Βόγλη, Δυναμική Αντίσταση. Υποκειμενικότητα, πολιτική βία και αντιδικτατορικός αγώνας, 1967-1974. Η Ευγενία Παλιεράκη διδάσκει Ιστορία στο πανεπιστήμιο Cergy Paris Université
Ευχαριστώ θερμά τον Πολυμέρη Βόγλη που με κάλεσε να συμμετάσχω στην παρουσίαση του βιβλίου του και στον διάλογο με τον ίδιο, τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη και τον Κωστή Καρπόζηλο που θα ακολουθήσει τις σύντομες παρεμβάσεις μας.
Θα εστιάσω την σύντομη παρέμβασή μου στην σχέση που έχει το βιβλίο του Πολυμέρη Δυναμική Αντίσταση με την ξένη ιστοριογραφία. Πρόκειται για ένα καλογραμμένο και δυνατό κείμενο, που είναι προσβάσιμο χωρίς να κάνει καμία έκπτωση στην ποιότητα και χωρίς να αποφεύγει την ανάλυση περίπλοκων ιστορικών διαδικασιών.
Αλλά πρώτα θα ήθελα να επισημάνω εν συντομία δυο στοιχεία της έρευνας αυτής που, κατά τη γνώμη μου, την καθιστούν ακόμη πιο πολύτιμη. Το πρώτο είναι η εξαιρετικά εύστοχη προσέγγιση του Πολυμέρη Βόγλη, που συνδυάζει τη συζήτηση περί πολιτικής βίας (η οποία έχει κυρίως γίνει από πολιτικούς επιστήμονες, φιλοσόφους και λιγότερο από ιστορικούς), μει το ιστορικό και ανθρωπολογικό ερώτημα του πώς διαμορφώνονται οι πολιτικές υποκειμενικότητες σε ένα δεδομένο ιστορικό πλαίσιο.
Η πολιτική βία
Δεύτερον, ως προς το θέμα της πολιτικής βίας (το αναφέρω επειδή έχω ασχοληθεί κι εγώ εκτενώς με το θέμα στα πλαίσια της διδακτορικής μου έρευνάς και παρακολουθώ την ελληνική συζήτηση), η συμβολή του Πολυμέρη Βόγλη στη συζήτηση αυτή είναι κομβικής σημασίας. Το βιβλίο του υπενθυμίζει ότι είναι αδύνατον να μελετήσει κανείς την πολιτική βία χωρίς να λάβει υπόψη του την κρατική βία. Επίσης αναδεικνύει την πολυμορφία των οργανώσεων που έκαναν δυναμική αντίσταση, και δείχνει πόσο περίπλοκη και στο επίπεδο οργάνωσης και για την υποκειμενικότητα των μελών των αντιστασιακών οργανώσεων ήταν η χρήση πολιτικής βίας. Αποφεύγει έτσι δύο παγίδες: ή πρώτη είναι η μονολιθική προσέγγιση της ιστορία της Ααριστεράς, που θεωρεί ότι η γραμμή καθορίζεται και επιβάλλεται από τα πάνω και εφαρμόζεται ευλαβικά από τα στελέχη και τις βάσεις της οργάνωσης. Επιπλέον, η Δυναμική Αντίσταση προσφέρει σημαντικές απαντήσεις σε μια συζήτηση στην οποία, προς το παρόν επικρατεί η θεωρητική τοποθέτηση του Στάθη Καλύβα και των συνεργατών του, που (βασισμένη σε συντηρητικές προσεγγίσεις στις οποίες έχει ασκηθεί κριτική από την δεκαετία του 1970) αποκλείει από την ανάλυσή της την κρατική βία επειδή την θεωρεί ως νομιμοποιημένη βία (βεβαίως σε ένα φιλελεύθερο πλαίσιο, όχι σε αυτό της δικτατορίας). Σε κάθε περίπτωση, η έρευνα του Πολυμέρη Βόγλη αποτελεί μια πολύ ουσιαστική επιστημονική πρόταση ως προς το πώς μπορεί να μελετηθεί ιστορικά η πολιτική βία.
Η διεθνής βιβλιογραφία
Φτάνω τώρα στο σημείο στο οποίο θα αναφερθώ λίγο πιο εκτενώς, δηλαδή τον διάλογο του βιβλίου του Πολυμέρη Βόγλη με την διεθνή βιβλιογραφία. Η σχέση είναι διττή: από τη μία,ο Πολυμέρης συνομιλεί συστηματικά με την ξένη ιστοριογραφία – την οποία χρησιμοποιεί για εμπλουτίσει την ανάλυσή του, επιτρέποντας ταυτόχρονα στο ελληνικό κοινό να γνωρίσει καλύτερα ή να ανακαλύψει κάποιες συζητήσεις που δεν είναι τόσο γνωστές. Από την άλλη, η πρωτότυπη αυτή έρευνα θα αποτελέσει, κατά τη γνώμη μου, μια σημαντική προσφορά στην διεθνή ιστοριογραφική συζήτηση, κυρίως αυτήν που ασχολείται με την σχέση μεταξύ βίας και πολιτικής ή την μακρά δεκαετία του 1960. Θα επισημάνω εδώ τόσο την προσφορά της Δυναμικής Αντίστασης στην γενικότερη ιστοριογραφική συζήτηση πάνω στα δύο αυτά θέματα, όσο και στους δρόμους που, πιστεύω, ανοίγει για μελλοντική έρευνα.
1. Ως προς το θέμα της πολιτικής βίας, στην εισαγωγή του, ο Πολυμέρης επισημαίνει τις σημαντικές διαφορές που έχει το ελληνικό ιστορικό πλαίσιο της δεκαετίας του 1960 σε σχέση με το φιλελεύθερο δυτικοευρωπαϊκό ή των ΗΠΑ. Αυτό τον οδηγεί στα κεφάλαια του βιβλίου σε έναν εξαιρετικά ενδιαφέροντα, πρωτότυπο και δημιουργικό διάλογο όχι μόνο με την ιστοριογραφία για τα 60’s στην Δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ, αλλά επίσης και κυρίως στη σύγκριση της ελληνικής δυναμικής αντίστασης με την ένοπλη αντίσταση στην Λατινική Αμερική της ίδιας περιόδου σε χώρες με δικτατορικά καθεστώτα, σύγκριση που έχει πολύ περισσότερο νόημα και ενδιαφέρον. Και πιστεύω ότι εδώ ο Πολυμέρης ανοίγει έναν δρόμο που θα άξιζε τον κόπο να διερευνηθεί πιο συστηματικά.
Θα ήθελα εδώ να επισημάνω ένα χαρακτηριστικό των ελληνικών οργανώσεων δυναμικής αντίστασης που διαφοροποιείται από τις λατινοαμερικανικές περιπτώσεις που γνωρίζω και που μου τράβηξε την προσοχή. Στην Λατινική Αμερική, η κλιμάκωση της κρατικής βίας συνήθως οδηγεί σε ριζοσπαστικοποίηση των μεθόδων ένοπλου αγώνα των αντιστασιακών οργανώσεων, ακόμη και όταν υπάρχει αποσύνδεση από τον κοινωνικό κίνημα και απομόνωση της οργάνωσης. Στην ελληνική περίπτωση, Πολυμέρη, λες ότι τα ίδια τα μέλη των οργανώσεων δυναμικής αντίστασης βάζουν όρια στην ένοπλη δράση τους, γιατί συνειδητοποιούν ότι δεν έχει κοινωνική αποδοχή. Στην Λατινική Αμερική, αυτή η συνειδητοποίηση η οποία είναι υπαρκτή, σπανίως αποτελεί εμπόδιο. Αν θες να το σχολιάσεις ή να το συζητήσουμε.
Ο επικοινωνιακός συμβολισμός
2. Το δεύτερο σημείο που θα ήθελα να αναφέρω είναι ο επικοινωνιακός συμβολισμός της πολιτικής βίας και το θέμα της νομιμοποίησής της. Αυτό το στοιχείο χρήζει, κατά τη γνώμη μου, όχι μόνο συγκριτικής ανάλυσης, αλλά και διεθνικής. Θα ήταν ενδιαφέρον στο μέλλον να ενταχθεί πιο συστηματικά η ελληνική περίπτωση σε μια διεθνική ιστορία κυκλοφορίας επαναστατικών πρακτικών ένοπλης προπαγάνδας ή και αντεπαναστατικών -και σε αυτό θα συμβάλλει αποφασιστικά η Δυναμική Αντίσταση. Με άλλα λόγια, αξίζει να ρωτήσουμε τι ρόλο παίζουν στην νομιμοποίηση της πολιτικής βίας οι ξένες επαναστατικές ή αντεπαναστατικές εμπειρίες, πώς οι επαναστατικές θεωρίες που κυκλοφορούν, μεταφράζονται και υιοθετούνται σε ένα πλαίσιο διαφορετικό από εκείνο της παραγωγής τους;
3. Τρίτον, θα συμβάλει επίσης στην διεθνή ιστοριογραφική συζήτηση για την μακρά δεκαετία του 1960 η ανάλυση του Πολυμέρη Βόγλη για την θέση που καταλαμβάνει η έννοια της αντίστασης στην δράση και στο φαντασιακό της Νέας Αριστεράς εκείνης της δεκαετίας. Πώς οι νέες αυτές οργανώσεις αναδιαπραγματεύονται την έννοια της εθνικής αντίστασης; Πώς αυτές οι αντιδικτατορικές οργανώσεις οι οποίες δρουν λιγότερο στην Ελλάδα και κυρίως στο εξωτερικό, που κινούνται ανάμεσα σε διαφορετικές χώρες και πόλεις και στερούνται ενός αμιγώς εθνικού χώρου δράσης, πώς λοιπόν ορίζουν το τι είναι εθνικό και το τι δεν είναι, το πού βρίσκεται και δρα η εθνική πολιτική κοινότητα, το ποιος είναι ο νομιμοποιημένος εκπρόσωπός της;
Τελειώνοντας θα ήθελα πάλι να σε ευχαριστήσω θερμά για αυτό το τόσο πλούσιο και δυνατό βιβλίο που μου έδωσε πολλή τροφή για σκέψη και την ανάγνωση του οποίου συνιστώ θερμότατα σε όλες και όλους.
